مرکز ارتوپد فنی ساخت پروتز دست(دست مصنوعی)

پروتز دست یا دست مصنوعی

پروتز دست شاید واژه ای آشنا برای شما باشد که توسط مراکز ارتوپد فنی ساخته می شود در واقع پروتز دست یک وسیله کاربردی است که جنبه ی زیبایی فراوانی نیز برای شخص قطع عضو که از بد روزگار یا به صورت مادرزاد و یا بر اثر تصاوف ویک اتفاق دل خراش دچار قطع عضو شده اند. حوادث شایع‌ترین علت قطع عضو در اندام فوقانی است. بیماری‌های مادرزادی، گانگرن، برخی سرطان‌ها نیز از دلایل قطع عضو هستند. پروتز اندام مصنوعی (دست مصنوعی) اهداف حفظ زیبایی و جبران عملکرد را می‌تواند دنبال کند. متناسب با سطح قطع عضو قطعات متفاوتی در پروتز به کار برده می‌شود.

پروتزهای زیبایی‌اندام فوقانی

همه انواع پروتز اندام فوقانی دارای بخش زیبایی هستند. اگر سطح قطع عضو پایین‌تر از مچ باشد مددجویان صرفاً به دریافت پروتز سیلیکونی اکتفا می‌کنند.

در مقاله دیگر در مورد پروتزهای سیلیکونی به طور مفصل توضیح خواهیم داد. به طور خلاصه انواع انگشت‌های مصنوعی، دستکش‌ها با سطوح مختلف می‌تواند جنبه زیبایی را برای فرد قطع عضو تا حدود زیادی جبران کند.

بهترین روش برای ساخت این نوع پروتزها کپی‌برداری از اندام مقابل و معکوس کردن آن در صورت وجود است؛ در غیر این صورت کپی‌برداری و قالب‌گیری از دست‌بستگانی که اندامی با شباهت ظاهری بیشتر به دست مددجو دارند انجام می‌شود.

پروتزهای آماده

انواع آماده این پروتزها نیز وجود دارند که با رنگ‌بندی متنوع در سطح بازار عرضه می‌شوند. انواع پیش‌ساخته کمترین شباهت را به دست سالم مددجو دارند؛ اما باقیمت مناسب‌تری در دسترس هستند. در پروتزهای سفارشی ساز امکان اعمال کوچک‌ترین جزئیات مثل مو روی انگشتان، رنگ بسیار نزدیک به رنگ پوست و… وجود دارد.

در پروتزهایی با سطوح قطع عضو بالاتر نیز از دستکش‌های زیبایی به‌عنوان یک روکش برای بخش عملکردی استفاده می‌شود. این روکش‌ها هم به دو صورت پیش‌ساخته و سفارشی ساز در دسترس هستند.

مقایسه انواع پروتز عملکردی اندام فوقانی

به‌طورکلی پروتزهای عملکردی اندام فوقانی به دودسته مکانیکی و مایوالکتریک تقسیم می‌شوند. عملکرد پروتزهای مکانیکی بر اساس حرکات اندام مقابل (عموماً در ناحیه شانه) و انتقال آن از طریق ساختارهای مکانیکی مثل انواع بانداژ و تسمه است.

در مقابل پروتزهای مایوالکتریک بر اساس ولتاژ موجود در عضلات باقی‌مانده اندام قطع‌شده دستور را صادر می‌کنند و این دستور به‌واسطه موتورهای الکتریکی که در ساختار پروتز به‌کاررفته عملی می‌شود.

دست مصنوعی مکانیکی:

دست مصنوعی مکانیکی ساختار ساده‌تری دارد و استفاده، یادگیری و آداپته شدن با آن برای مددجو بسیار راحت‌تر است؛ اما وجود حرکات اضافی حین استفاده از پروتز و ایجاد ظاهری نامناسب در حرکات فرد از معایب این نوع پروتز دست مصنوعی است.

پروتزهای دست مصنوعی مایوالکتریک ساختار پیچیده‌تری دارند درنتیجه نسبت به نوع مکانیکی استفاده از آن‌ها ازنظر یادگیری و آداپته شدن مشکل‌تر است.

در این پروتزها با انقباض هر یک از عضلات باقی‌مانده در اندام باقی‌مانده به‌واسطه ولتاژهای پوستی دستوری در پروتز ایجاد می‌شود. بدین صورت مشکل حرکات اضافی که در اندام سالم در دست‌های مصنوعی مکانیکی ایجاد می‌شد رفع شده است.

توضیحی دربارهٔ قیمت پروتز دست:

قیمت بسیار بالاتر این نوع پروتز نسبت به انواع مکانیکی باعث شده تا استفاده از آن در ایران محدودتر از نوع مکانیکی باشد. زمان پایان عملکرد مولدهای بکار رفته (انواع باتری) در پروتز از نگرانی‌های مددجویانی است که از دست مصنوعی مایوالکتریک استفاده می‌کنند.

کمپانی‌های فعال در عرصه پروتز و قطعات پروتزی برنامه‌های توسعه گسترده‌ای درزمینهٔ بهبود و به‌روزرسانی دستگاه‌های مایوالکتریک دارند. قیمت پایه پروتز دست مصنوعی مایوالکتریک را تعداد قطعات متحرک و دقت دریافت سیگنال‌ها تعیین می‌کنند.

امروزه پروتزهای مایوالکتریکی در بازار موجودند که حتی برای بندانگشتان نیز قطعات متحرک در نظر گرفته‌اند.

به‌طورکلی پروتزهای دست مصنوعی مایوالکتریک به علت داشتن قطعات الکترونیکی علی‌الخصوص در حرکات سنگین آسیب‌پذیرتر از انواع مکانیکی هستند؛ اما درزمینهٔ حرکات ظریف عملکردی فوق‌العاده و غیرقابل‌مقایسه با انواع مکانیکی دارند.

پروتزهای دست مصنوعی مایوالکتریک ظاهری زیباتر نسبت به انواع مکانیکی دارند؛ اما اگر مددجو اصرار به استفاده از دستکش‌های زیبایی داشته باشد، عملکرد آن‌ها تا حدودی با اختلال مواجه خواهد شد. البته دستکش‌های زیبایی مختص این پروتزها نیز در بازار موجود است که قیمت بالاتر و دسترسی سخت‌تری دارند.

به طور خلاصه در یک جمع‌بندی؛ نوع و میزان فعالیت، توانایی یادگیری و توانایی مالی مددجو از عوامل تعیین‌کننده نوع پروتز دست مصنوعی برای مراجعه‌کننده است.

فرایند دریافت پروتز دست مصنوعی

در هر دو نوع پروتز دست مصنوعی در مرحله اول برای باقی‌مانده اندام مددجو باید یک سوکت ساخته شود.

سوکت قسمتی است که واسطه بین اندام مددجو و قطعات پروتزی است. در پروتزهای اندام فوقانی این سوکت تماماً از جنس سخت ساخته می‌شود و یا درصدی از انعطاف‌پذیری را داراست اما عموماً از سوکت نرم که در انواع پروتز اندام تحتانی مرسوم است در آنها استفاده نمی‌شود.

در ساخت سوکت هدف مهمی که دنبال می‌شود ساسپند یا تعلیق پروتز است.

تعلیق پروتز دست:

تعلیق به زبان ساده یعنی سیستمی که برای باقی‌ماندن پروتز روی اندام در نظر گرفته می‌شود. سیستم تعلیق در پروتز دست اندام فوقانی مبتنی بر انواع بانداژ و گریپ‌های عضلانی و استخوانی است. در برخی موارد از ژل در زیر سوکت سخت استفاده می‌شود که فرایند تعلیق را به‌واسطه قفلی که در آن تعبیه شده دنبال می‌کند.

• پروتز دست همانند پروتز پا علاوه بر سوکت یک پوسته نیز برای پروتز در نظر گرفته می‌شود که بر اساس حجم دست مقابل ساخته می‌شود. این پوسته عموماً توخالی است که مزیت کاهش وزن کلی پروتز را برای مددجو ایجاد می‌کند از طرف دیگر برای انواع دست مصنوعی مایوالکتریک فضایی جهت نصب برخی قطعات ایجاد می‌کند. به‌جای پوسته گاهی از ساختارهای اتصالی مثل لوله استفاده می‌شود؛ اما دسترسی به این قطعات دشوار بوده و حتی در صورت دسترسی و یا جایگزینی ساختارهای زیبایی جایگزین به‌سختی قابل‌جایگزینی هستند.

مرحلهٔ زیبایی

• در مرحله بعد قطعات بر اساس نوع پروتز (مکانیکی، مایوالکتریک)، سطح قطع عضو و توان مالی مددجو انتخاب و روی سوکت نصب می‌شود. در مرحله بعد نیز فرایندهای زیبایی روی پروتز انجام می‌شود که شامل ساخت انواع دستکش‌ها و یا تهیه دستکش آماده مناسب برای مددجو است.
• حالا در صورت مکانیکی بودن پروتز نوع مناسب بانداژ متناسب با سطح قطع عضو، توانایی مددجو و عملکرد موردنظر انتخاب شده و روی پروتز سوار می‌شود.
• در این مرحله نحوه پوشیدن و در آوردن و تنظیم بانداژ به مددجو آموخته می‌شود و با طراحی انواع تمرین فرد قطع عضو آماده استفاده از پروتز می‌شود. برای مددجویانی که دارای قطع عضو در اردو اندام فوقانی در سطوح فانکشنال‌اند نیز بانداژهای خاصی قابل‌استفاده است.
• در صورت انتخاب نوع مایوالکتریک، از عضلات بازو یا ساعد الکترومایوگرافی گرفته می‌شود و محل نصب الکترودها تعیین می‌شود، سپس فرایندهای تمرینی برای این دسته از مددجویان نیز انجام می‌شود.

 قطعات پروتز دست مصنوعی

پروتزهای دست مصنوعی مایوالکتریک معمولاً به‌صورت یک پکیج ارائه می‌شوند چرا که هماهنگ‌سازی قطعات مختلف برای راه‌اندازی پروتز دشوار است. در زمینه پروتزهای دست مصنوعی مکانیکی هرچند امکان استفاده از قطعات متنوع با برندهای مختلف است؛ اما تنوع چندانی وجود ندارد.

پنجه، واحد عملکردی مچ و واحد عملکردی مفصل آرنج قسمت‌های اصلی یک پروتز دست مصنوعی از هر مدل مکانیکی و یا مایوالکتریک است.

پنجه‌های مایو الکتریک درواقع قسمت اصلی این نوع پروتزها هستند که حرکات با استفاده از موتورهای الکتریکی شبیه‌سازی می‌شوند. پنجه‌های مکانیکی اما انواع مختلفی دارند در یک دسته‌بندی کلی دودسته کلیذبازشونده به‌صورت اختیاری و بسته شونده به‌صورت اختیاری برای این نوع پنجه‌های وجود دارد.

پنجه‌های باز شونده:

پنجه‌های بازشونده به‌صورت اختیاری در حالت عادی بسته هستند و مددجو با حرکات اندام مقابل می‌تواند به میزان دلخواه پنجه را باز کند و یا از میزان‌باز بودن آن بکاهد. این نوع رایج‌تر است.

پنجه های بسته شونده:

پنجه‌های بسته شونده به طور اختیاری عملکردی عکس آنچه گفته شد دارند؛ یعنی، در حالت عادی باز هستند و با حرکت مددجو بسته می‌شوند. پنجه‌هایی که امروزه در بازار وجود دارند قابلیت تغییر به هر دو وضعیت رادارند اما همان‌طور که گفته شد پنجه‌های بازشونده به‌صورت اختیاری کاربردی‌تر و محبوب‌ترند.

پنجه‌ها بر اساس شکل ظاهری و تعداد شاخه‌های متحرک نیز دسته‌بندی می‌شوند که مقایسه آنها بحثی تخصصی است که توسط پروتزیست ها مورد بحث قرار می‌گیرد.

پروتز مچ دست:

واحد عملکردی مچ و واحد عملکردی مفصل آرنج ساختارهای ساده لولایی هستند که دو وظیفه انتقال حرکت به قسمت‌های پایین‌تر (در نوع مکانیکی) و شبیه‌سازی مفاصل مدنظر را دارند.

بانداژ از دیگر قطعاتی است که در پروتز اندام فوقانی استفاده می‌شود. در پروتزهای دست مصنوعی مایو الکتریک، بانداژ صرفاً وظیفه تعلیق را دار است و به همین سبب ساختار ساده‌تری دارد.

در پروتزهای دست مصنوعی مکانیکی اما بانداژ علاوه بر وظیفه تعلیق، وظیفه انتقال حرکات از اندام مقابل به قطعات پروتزی را داراست. همان‌طور که گفته شد متناسب با سطح قطع عضو، شرایط مراجع و عملکرد موردنیاز انواعی از بانداژ برای پروتزهای مکانیکی قابل‌استفاده است.